اصول روانکاری در موتور لکوموتیو
لکوموتیوها به عنوان نیروگاه سیار برقی هستند که با استفاده از سوخت دیزل در حکم یک ژنراتور بزرگ، برق تولید و مجموعه واگنها را جابهجا می کنند. به این نوع از لکوموتیوها، دیزلالکتریک میگویند. شاید بتوان این نحوه عملکرد را بهدستهای از پیشرانههای هیبرید جدید خودرو شباهت داد که موتور درونسوز در تماس مستقیم با چرخها نیست و صرفا اقدام به شارژ باتریهایی میکند که انرژی موتور برقی خودرو را تامین میکند. در ابتدا برای تولید نیروی حرکت در قطارها از ذغالسنگ و نیروی بخار آب استفاده میکردند. این روند تا چندینسال دنبال میشد تا اینکه لکوموتیوهای دیزل هیدرولیک روی کار آمدند. در این نوع با استفاده از پمپهای هیدرولیکی که بوسیله موتورهای دیزلی شارژ میشوند، حرکت رو به جلوی قطار تضمین میشود. این نوع از لکوموتیوها هنوز هم درمعادن کشور استفاده میشود.
باتوجه بهابعاد بزرگ یک دیزلالکتریک، آلیاژهای مختلفی از فلز در قطعات آن استفاده شده که علاوه بر تحمل تولید توان بالای چند هزار اسببخاری، بهرهوری را هم افزایش میدهد. یکی از فلزاتی که دربخش یاتاقانهای موتور دیزلالکتریک استفاده شده است نسبت بهفلز روی (Zinc) حساسیت زیادی داشته و درصورت مجاورت با آلیاژهای نقره یاتاقان، سریعا واکنش خواهد داشت. این در حالی است که در افزودنی یا ادتیو اکثر روانکارها از فلزات مختلفی همچون روی، سیلیس، کلسیم و سایر فلزات استفاده میشود. اما درصورت استفاده از فلز روی در دیزل الکتریک های حساس بهروی، باید انتظار داشته باشیم بهزودی شاهد خوردگی یاتاقانها باشیم. این درحالی است که درساختار موتور دیزلالکتریکهای جدید از آلیاژهای دیگری استفاده شده که نسبت به فلز روی حساسیتی ندارند و بهراحتی میتوان از روغنهای عادی طراحی شده برای موتورهای دیزل استفاده کرد. اما دیگر ویژگی که باید در روانکار دیزلالکتریکها به آن توجه کرد، افزایش توان متعادل سازی خواص اسیدی محیط روانکاری با بالا بردن عدد TBN روغن است. علت اصلی این امر نیز حجم گوگرد بسیار بالایی است که در سوخت دیزل این لکوموتیوها وجود دارد. نکته دیگر قابلیت پاککنندگی و معلقکنندگی بالا برای کاهش احتمال نشست رسوب روی قطعات موتور است. با توجه بهحرارت بالای این موتورهای دیزل، روانکار باید انتقال حرارت بالا و پایداری زیادی درمقابل اکسید شدن دردمای بالا داشته باشد. غیر از حضور فلز روی (ZN) سایر موارد باید در تمامی دیزلالکتریکها رعایت شود.
درلحظه استارت موتور خودرو بهخاطر کاهش حجم روانکارهای بین قطعات فلزی، استهلاک قطعات افزایش پیدا میکند. اما در تجهیزات سنگین این استهلاک چندین برابر است؛ بهنحوی که هزینه یک بار روشن و خاموش کردن موتور دیزل لکوموتیوها بهاندازه چند روز کارکرد آنهاست؛ چرا که فقط در یک لحظه کارکرد خشک میتواند هزینه زیادی بهتجهیزات سنگین وارد کند. از این رو صرفا هنگام تعمیرات بخشهای مختلف برقی و فنی اقدام به خاموش کردن موتورهای دیزل الکتریک میکنند.
آب مورد استفاده در سیستم خنک کننده
آب مورد استفاده در سیستم خنک کننده باید آبی باشد که دارای املاح و نمک های سخت زیادی نبوده و یا مواد خورنده زیادی مانند کلراید نداشته باشد و اگر موارد ذکر شده زیاد باشد باید حتماً آب را تصفیه نموده و بعد از تصفیه مورد استفاده قرار داد. در ضمن بهترین آب برای استفاده، آب صنعتی می باشد. بعد از اینکه آب مناسب تهیه شد باید آن را با نالکو و اگر لازم بود در فصول سرد با ضدیخ به نسبت معین مخلوط نمود.
سوخت یا گازوئیل مصرفی در لکوموتیو
به دلیل حساسیت بالای سیستم های انژکتوری سوخت پاش در موتور دیزل لکوموتیو، سوخت بایستی در شرایط مناسب نگهداری شوند تا از هر گونه آلودگی از قبیل رطوبت، آب و ذرات معلق و غیره محافظت شود؛ ضمن اینکه میزان گوگرد موجود در گازوئیل نقش مهمی در سلامت و دوام موتور دارد و در صورتیکه مقدار آن بالا باشد، صدمات جبران ناپذیری به وجود می آورد؛ زیرا گوگرد موجود در سوخت در محفظۀ احتراق با اکسیژن هوا ترکیب شده و اکسید سولفور را به وجود می آورد. اکسیدهای مذکور با آب موجود در محفظه احتراق ترکیب شده و اسید سولفوریک و اسید سولفورو به وجود می آورند که به شدت خورنده می باشند.
مشکلات ناشی از وجود گوگرد در سوخت مصرفی در لکوموتیو
گوگرد موجود در مجاورت محتویات احتراق از قبیل اکسیژن، هیدروژن و رطوبت باعث ترکیبات شیمیایی مضری از قبیل اسید سولفوریک و اسید سولفورو می شود و این دو اسید خورندگی بسیار شدیدی در جدار سیلندرها، رینگ های پیستون، پاور اسمبلی و سایر قطعات متحرك موتور به وجود می آورند؛ به طوريکه وجود گوگرد بیش از حد مجاز در سوخت مصرفی راه آهن باعث شده، دوام سیلندر و سرسیلندر و پاور اسمبلی از ده سال به دو سال یا کمتر تقلیل پیدا کند.
مهمترین عوامل در خراب شدن روغن در لکوموتیو
الف – مخلوط شدن آب و روغن
لکوموتیوران با مشاهده حباب آب روی شمشیرك روغن و یا شیری شدن رنگ روغن، خرابی روغن را تشخیص می دهد.
ب – مخلوط شدن سوخت و روغن
وقتی لکوموتیوران شمشیرك اندازه گیری روغن را بیرون میکشد از بوی گازوئیل یا بالا آمدن سطح روغن و یا شفاف شدن بیش از اندازه روغن در کارتر خرابی را تشخیص می دهد.
ج – پایین آمدن TBN روغن و یا اسیدی شدن روغن
لکوموتیوران به سادگی نمی تواند خرابی روغن را تشخیص دهد ولی اگر در شرایط حاد دست بزند روغن، به علت اسیدی بودن، دست را می سوزاند.
هر سه مورد فوق الذکر که خرابی آن به وسیلۀ لکوموتیوران تشخیص داده می شود، زمانی است که بیشترین خسارت به موتور لکوموتیو وارد شده و لکوموتیوران باید بلافاصله موتور را خاموش نماید و از لکوموتیو استفاده ننماید. بنابراین در دوره های زمانی مشخص توسط آزمایشگاه در ایستگاه های تشکیلاتی توسط آزمایشگاه ها روغن کنترل و آزمایش می شود.
انواع دوده خروجی از اگزوز موتور موقع کارکردن
از اگزوز موتور در حال کار ممکن است دودهای بی رنگ، سیاه، آبی و سفید متصاعد شود که هر رنگ دود معرف یکی از موارد زیر میباشد:
دود بی رنگ: معرف سلامت موتور دیزل و احتراق آن می باشد
دود خاکستری یا سیاه: این دود نشان دهنده ناقص بودن احتراق و یا تنظیم نبودن انژکتور می باشد
دود آبی: نشان دهنده روغن سوزی بوده و می تواند ناشی از خرابی موتور، خرابی توربوشارژ و یا مدار اویل سپراتور باشد ( مدار جداکننده روغن از گاز خروجی کارتر )
دود سفید: هنگامیکه از موتور به طور مستمر دود سفید متصاعد می شود، نشان دهنده خارج شدن بخار آب از اگزوز می باشد و علت این است که موتور سرد کار می کند و یا سیستم خنک کننده معیوب بوده و آب به محفظۀ احتراق راه پیدا میکند و معمولاً اگر در هوای سرد موتور تازه روشن شده باشد دود سفید از اگزوز خارج می گردد و وقتی موتور گرم شد، دود قطع می شود. پس دود سفید در موتور گرم، نشان دهنده نفوذ آب به محفظۀ احتراق می باشد.
اقدامات لازم قبل از استارت زدن موتور لکوموتیو دیزل
روغن کمپرسور را بازدید کرده و در صورت نیاز روغن اضافه کنید.
آب موتور را بازدید کنید که نزدیک خط پر در حالت سرد باشد.
به وسیلۀ شمشیرك بغل موتور روغن را بازدید کنید. وقتی شمشیرك را از بغل موتور بیرون می کشیم باید شمشیرك تا بالای علامت پر آغشته به روغن باشد.
دریچه های بازدید در طرفین موتور و درب بالای موتور را بازدید نموده که در جای خود قرار گرفته و محکم بسته شده باشد.
برای موتورهای نو و یا موتورهایی که بیش از 48 ساعت خوابیده باشند، عملیات پیش روغنکاری را انجام دهید.
برگرفته از مجموعه پرسش و پاسخ شغل لکوموتیورانی
مرکز آموزش و تحقیقات راه آهن جمهوری اسلامی ایران